تایپ‌دیزاین | اولین نشست تخصصی سرو نقره‌ای ۹۶ برگزار شد
نشست تخصصی سرو نقره‌ای ۹۶ با موضوع و محوریت تایپ‌دیزاین با حضور فرشید مثقالی با موضوع «هدفمندی طراحی تایپ»، امید امامیان با موضوع «کپی و غیرکپی در تایپ‌دیزاین»، هیربد لطفیان با موضوع «تایپ‌دیزاین در برندینگ» و رضا بختیاری‌فرد نیز با موضوع «استانداردهای روز در تایپ‌دیزاین» در سالن شهناز خانه‌ی هنرمندان ایران برگزار شد.
فرشید مثقالی طراح پیشگام ایرانی در ابتدای این رویداد گفت: از لحاظ ساختار دنیای تایپ فارسی به کلی با دنیای تایپ لاتین فرق می‌کند، اما از لحاظ کاربردی و اهداف گرافیکی هیچ فرقی با هم ندارند. هر دو برای کمک به ارتباط بهتر و بیشتر با خواننده به مناسبت‌های گوناگون طراحی می‌شوند. در طی ۵۰۰ سال گذشته تا همین سال‌های اخیر اغلب تایپ‌فیس‌های فارسی توسط طراحان غربی ساخته شده‌اند.
فرشید مثقالی در این نشست که با موضوع هدفمندی طراحی تایپ سخن می‌گفت؛ خاطرنشان کرد: یکی از مشکلاتی که حدود ۱۰ سال پیش با آن مواجه بودم کمبود فونت‌های فارسی بود اما خوشبختانه چند سالی است طراحی تایپ یکی از موضوعات مورد علاقه‌ی طراحان تبدیل شده‌است .یکی از دوستانم در وزارت علوم عنوان می‌کرد که در سال جاری ۸۰ نفر متقاضی تدریس در دانشگاه با تخصص تایپوگرافی وجود دارد و این میزان آمار، حکایت از میزان علاقه‌مندی طراحان نسبت به تایپوگرافی است.
او افزود :اما با این همه این سوال مطرح می‌شود که آیا با وجود فونت‌هایی که توسط طراحان نسل جدید طراحی شده‌است آیا مساله‌ای به نام فونت فارسی حل شده‌است یا نه؟ همچنان ما با کمبود فونت مناسب برای تیتر و سوتیتر مواجه هستیم و همواره بخش عمده وقت طراحان گرافیک صرف انتخاب فونت مناسب می‌شود. چون با وجود فونت‌های مناسب طراحان گرافیک هنگام کار دستشان همچنان باز نیست و همچنان با تنگنا مواجه هستند. این هنرمند ادامه داد: من در عرصه گرافیک با دو زبان انگلیسی و فارسی کار کرده‌ام و داستان استفاده فونت در زبان فارسی با زبان انگلیسی بسیار متفاوت است چون در زبان انگلیسی به دلیل تعداد بالای فونت همچنان با این چالش روبرو بودم که کدام را انتخاب کنم اما در زبان فارسی به دلیل محدودیت تعداد فونت‌ها همواره بخش عمده وقتم صرف این می‌شود که کدام فونت توانایی این را دارد که نیازهای من را برطرف کند.
او افزود: هر فونتی با هدف استفاده طراحی می‌شود و باید طراح مصارف استفاده از هر فونت را در ابتدای امر برای خودش روشن کند و پس از طراحی هر فونت یک طراح گرافیک براساس نیازش در طراحی به سراغ فونت خاص آن میرود.
مثقالی در ادامه گفت :طراح گرافیک چرا این تایپ را انتخاب می‌کنند، چه مشخصه‌ای در این تایپ‌فیس وجود دارد که به درد طراح می‌خورد. این تایپ چه جای خالی را پر خواهد کرد. نوشته ابزاری است برای ثبت و انتقال اطلاعات و تایپوگرافی وسیله‌ای است که متن و اطلاعات را در جهت معنای متن برای ارتباط بیشتر با خواننده تنظیم می‌کند و تایپ وسیله‌ای است که متن و اطلاعات را در جهت معنای متن برای ارتباط بیشتر با خواننده تنظیم می‌کند و تایپ ماده اولیه تایپوگرافی برای شکل دادن به متن است. بنابراین ما به تایپ‌های متنوعی احتیاج داریم که توان مطابقت با معانی مختلف را در خود داشته‌باشند.
به گفته مثقالی حروف سان‌سریف برای خوانایی بیشتر کم‌کم شکل هندسی به خود گرفتند که اولین این نوع حروف کاملا هندسی در ۱۸۸۰ طراحی شد و به «گروتسک» معروف شدند. بعدها به مرور از دل ایده «گروتسک» فونت‌های متعددی طراحی شدند از جمله فونت «یونیورس»، اولین فونتی که به صورت یک فامیل کامل طراحی شد. «فیوچرا»، «جیل‌سان» و در آخر«هلوتیکا» برای وضوح و خوانایی بیشتر از دور و یا تیتر ساخته می‌شوند و سپس انواع فامیل آنها طراحی شد که مثلا لایت و رگولار آنها برای متن هم قابل استفاده شدند.
در سال ۱۹۶۸«آدریان فروتیگر» تصمیم گرفت یک فونت جدید بدون سریف طراحی کند که فقط مناسب شرایط خاصی برای نمایش علامت‌های فرودگاه باشد. که از فاصله و زوایای مختلف برای رانندگان و پیاده‌ها و مسافران واضح و روشن باشد. او فونتی طراحی کرد که علاوه بر داشتن اهداف ذکر شده، با معماری مدرن فرودگاه مطابقت داشت. بدین ترتیب او معنای دیگری که همخوانی تایپ با معماری باشد را هدف طراحی خود کرد.
در این‌جا نکته‌ای که برایم روشن شد، عمق تحقق و دقت و مطالعه‌ای بود که طراحان غربی انجام داده‌اند تا بتوانند برای یک زبان و فرهنگی کاملا متفاوت فونت طراحی کنند. هدفم از بیان این موضوع این است که آیا ما به اندازه یک طراح غربی برای طراحی فونت کار تحقیقی می‌کنیم. اغلب نه. چون تصور می‌کنیم که به اندازه کافی می‌دانیم. اما واقعیت این است که ما تنها به فونت‌هایی که دیده‌ایم بسنده می‌کنیم. این طراح گرافیک افزود: تحقیق درخط و قلم برای ما، نه فقط ذات آنها را آشکار می‌کند، بلکه مسایل و نقض‌های فونت‌هایمان را نیز برای ما روشن می‌کند و این همان چراغ و راهنمایی است که اهداف ما برای طراحی یک فونت جدید و یا اصطلاح فونت‌هایمان را نشان می‌دهد .اگر نگاهی به مجموعه فونت‌هایی که در سال‌های اخیر طراحی شده بیندازیم با وجود تعداد زیاد و تنوعی قابل ملاحظه مواجه می‌شویم که طراحان گرافیک به هنگام صفحه‌بندی یک کتاب و یا یک مجله از تعداد بسیار محدودی از این خیل عظیم فونت‌ها استفاده می‌کنند. البته در سال‌های اخیر کوشش‌های موفقی برای اصلاح فواصل که یکی از معضلات زشتی حروف‌چینی ما بوده برداشته‌شده‌است. مثقالی ادامه داد: در چند سال گذشته که شرکت ادوبی، فونت «ادوبی‌عربیک» را معرفی کرد، این فونت به‌سرعت جای خود را باز کرد. او افزود: تردیدی نیست که طراح و یا طراحان شرکت ادوبی تحقیقات مقدماتی مفصلی کرده‌اند که چه نوع طراحی فونتی نیازهای بخشی از طراحان را برآورده می‌کند و سپس دست به طراحی زده‌اند. در واقع با بررسی و تحقیق نیازها، قادر به تعیین هدف و یا هدف‌های مشخصی شده و سپس وارد میدان عمل طراحی می‌شوند .باید بگویم ما در زمینه‌ی فونت تیتر بسیار فقیر هستیم. فونت‌هایی که بر مبنای دست‌نوشته باشند که کاملا مهجور و نوع خوب آنها به کلی غایبند. به علاوه فونت‌های فانتزی موجود نیز اغلب دارای استحکام و زیبایی نسبت‌ها نیستند و بدون هدف خاصی ساخته شده‌اند.
این طراح گرافیک با بیان این مطلب که طراحی تایپ کار هیجان انگیز و جذاب و پرمسئولیتی است، گفت: مسئولیت طراحی یک فونت از طراحی یک پوستر و یا آگهی روزنامه بسیار بالاتر است .چون شما مشغول تولید ماده‌ی اولیه‌ی گرافیک هستید و بعدها ده‌ها و یا صدها طراح گرافیک از این فونت استفاده خواهند‌کرد. ازاین‌رو ملاحظاتی در طراحی یک تایپ‌فیس باید در نظر گرفته شود که یکی از مهم‌ترین آنها بررسی و تعیین هدف و تعریف برای علت و دلیل طراحی تایپ‌فیس شماست. تمام مسیر تکامل طراحی تایپ در غرب به نوعی بر مبنای اهداف از پیش تعیین شده بوده که قدم به قدم به ابداع و یا اصلاح تایپ‌ها اقدام کرده‌اند.
در ادامه رضا بختیاری‌فرد با بیان این مطلب که قلم استاندارد چه ویژگی‌هایی دارد، گفت: هر برندی وقتی تنها یک محصول دارد و رقیبی برای محصولش ندارد برای ارایه محصولش می‌تواند هر کاری بکند. اما وقتی پای رقبا به میدان باز می‌شود، برند باید خدمات بهتری ارایه کند تا همچنان بازارش را حفظ کند.
بختیاری‌فرد با بیان این مطلب که فونت‌هایی که ما چند دهه است از آنها استفاده می‌کنیم، در زمان چاپ سربی طراحی شده‌اند، گفت :این تداوم استفاده موجب شد تا ما به این فونت‌ها عادت کنیم و چون سال‌ها رقیبی وجود نداشت به این فکر نکردیم که آنها را تغییر دهیم. مثلا طراحی که کار تبلیغات می‌کند نمی‌تواند فونت نازنین را کنار بگذارد. بی‌شک تا زمانی که ما به خوب قانع باشیم نمی‌توانیم دنبال کارهای عالی و خاص برویم. باید طراحان گرافیک برای طراحی فونت‌های بهتر رسیک‌پذیرتر باشند.
این طراح گرافیک با بیان این مطلب که خوانایی و خواندنی بودن از مهم‌ترین ویژگی‌های یک قلم استاندارد است؛ گفت: در مواجهه با یک قلم باید بتوانیم حروف را به خوبی تشخیص بدهیم و زمان خواندن مجبور نباشیم، برای تشخیص حروف به چشم‌مان فشار بیاوریم. کتاب «دبیره الف» یکی از نمونه‌های ناخواندنی فونت است که البته به‌طور آگاهانه و عمدی این‌طور طراحی شده‌است. نوع فونت و نحوه‌ی استفاده‌ی فونت، نقش اساسی در خوانایی یک متن خواهد داشت .مثلا کوتاهی بیش‌ازحد ارتفاع دندانه‌های حروف موجب می‌شوند که ما به خوبی نتوانیم یک کلمه را بخوانیم، گاه بلند شدن دندانه‌ها موجب می‌شود که ما دندانه‌ها را با«الف» و یا «ل» اشتباه بگیریم.
به گفته‌ی بختیاری‌فرد؛ در پروسه‌ی خواندن، خواننده با نگاه کردن دقیق به حروف خسته می‌شود و باید در مواجه با یک متن با پرش چشم از روی کلمات پیش برود. باید یک آن یک کلمه را ببیند و بعد برود سراغ کلمه بعدی .دندانه‌ها و نقطه‌ها در خواندن کلمات خیلی نقش دارند. اگر نقطه‌ها را درست نبینیم نمی‌توانیم یک متن را درست بخوانیم و گاه معنای یک نوشته برعکس می‌شود.
او افزود: یکی دیگر از معیارهای قلم استاندارد فاصله‌گذاری درست درون و میان حروف است. ما باید وقتی در مواجهه با یک متن چشم‌مان را تار می‌کنیم باید با یک خاکستری یک دست مواجه شویم و داخل نوشته نقطه سیاه و سفید وجود نداشته‌باشد. وقتی حروف سربی را کنار هم می‌چینیم این نظم کمتر دیده می‌شود و برای برطرف کردن برخی فاصله‌ها باید تغییراتی دستی بوجود بیاوریم تا به نوشته درستی دست یابیم .اما این‌کار پرهزینه بوده‌است. متأسفانه ما همچنان از فونت‌های پر مشکل استفاده می‌کنیم.
او با بیان این مطلب که تجربه نشان داده عرب‌ها ترجیح می‌دهند در نوشته‌هایشان از صفرهای توپر استفاده کنند، گفت: براساس نظر سنجی آنلاین نرم‌افزاری مریم، ۶۵ درصد نظردهنگان ایرانی ترجیح‌شان این است که از فونتی استفاده کنند که صفر آن توخالی طراحی شده‌باشد. این طراح فونت در بخش پایانی سخنانش گفت: تولید فونت استاندارد زمان‌بر بوده و نیاز به پژوهش و کار تیمی دارد؛ پس طبیعی است که مجانی نباشد. متأسفانه طراحان عادت کرده‌اند که فونت‌ها را رایگان بدست آورند و همین موجب پیشرفت کند این حرفه می‌شود.
همچنین در ادامه‌ی این نشست هیربد لطفیان با بیان این مطلب که «تایپ در برندینگ» چه نقشی دارد، گفت :به طور کلی برندینگ، فرآیندی است که در طی آن معانی متفاوت یک برند در ذهن‌ها جایگذاری و تثبیت می‌شود زمانی که از یک برند نام می‌بریم، باید بررسی کنیم که آن برند چه اثری در ذهن مردم از خود به جای گذاشته و چگونه تصویر ذهنی آن ها درباره خود را شکل داده‌است. تایپ در نقاط تماس برند-یعنی فضاهایی که مخاطب آشکار و پنهان یک برند تجربه‌ای از آن به دست می‌آورد-حضوری همیشگی دارد.
او افزود: از تایپ همواره برای ارائه‌ی محتوا استفاده می‌کنیم و تایپ به خوبی توانایی انتقال شخصیت یک برند را دارد. شخصیت برند، تمام وجوه انسانی آن برند است. شما در مواجه با یک برند می‌توانید چشم‌تان را ببندید و آن را انسانی تصور کنید و سپس در پی توصیف آن برآیید.IBM که در سال‌های اخیر تایپ اختصاصی خود را توسعه داده‌است در معرفی برند خود می‌گوید: «همواره در پی ایجاد پیوندی میان انسان و ماشین بوده و هستیم .»این شرکت فعال در زمینه‌ی تکنولوژی توانسته این مفهوم را در دیزاین تایپ ویژه‌اش وارد کند به طوری که فرم‌های انسانی و طبیعی با رویکردی مهندسی‌شده در دیزاین حروف دیده می‌شود. تایپ همچنین می‌تواند برای یک برند ایجاد تمایز کند تا مخاطب برند را از سایر رقبا تشخیص دهد. با این حال ما امروز در ایران با برندهای متعددی روبرو هستیم که همگی از یک تایپ استفاده می‌کنند در حالی که می‌توانند با به‌کارگیری تایپ خود را از رقبایشان متمایز کنند .به گفته او؛ تایپ برای یک برند یکپارچگی ایجاد می‌کند. به عنوان نمونه، سامسونگ برندی است که مجموعه کالای متنوعی را برای ملیت‌های مختلفی تولید می‌کند. سامسونگ با استفاده از تایپ اختصاصی خود که برای زبان‌های گوناگون و کشورهایی که در آن حضور دارد توسعه داده‌است، توانسته برندش را درعرصه‌ی بین‌المللی یکپارچه نگاه دارد .برندهایی که دارای زیر برندهای گوناگون اما با رفتاری یکسان هستند نیز از تایپ برای یکپارچه‌سازی بهره می‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان از گوگل نام برد. گوگل زیر برندهای متعددی دارد که هویت برند اصلی را حفظ کرده‌اند و تایپ به عنوان عنصری مشترک آنها را به هم پیوند داده‌است.
این طراح تایپ ادامه داد: یک تایپ زمانی می‌تواند موفق عمل کند که خوانایی خوبی داشته باشد و خواندنی باشد تا بتواند اعتبار یک برند را حفظ کند. اجزای دیداری برند همواره در حال تغییر هستند اما تایپ پای ثابت یک برند است. در واقع تایپ، DNA برند را منتقل می‌کند.
او افزود: برخی از برندها، استفاده از تایپ خود را برای عموم آزاد می‌کنند تا در فضاهای مختلف از آن استفاده شود. تایپ می‌تواند از برند جدا شود و به حیاتش ادامه دهد، به همین دلیل است که تایپ برای یک برند اعتبار کسب می‌کند.
در ادامه‌ی این نشست امید امامیان که پیرامون موضوع کپی و غیرکپی در تایپ‌دیزاین سخن می‌گفت با، مقایسه‌ی اجمالی بین فیلم »Dog day afternoon« با فیلم «آژانس شیشه‌ای» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا گفت: در سال ۱۹۷۲ در بروکلین جوانی از بانک سرقت می‌کند و داستان این سرقت و گروگان‌گیری بعدها دستمایه ساخت فیلم »Dog day afternoon« با کارگردانی سیدنی لومت می‌شود و چندین سال بعد فیلم «آژانس شیشه‌ای» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا در ایران ساخته می‌شود. وقتی این دو فیلم را با هم مقایسه می‌کنیم اشتراکات زیادی میان آنها، در شخصیت‌پردازی و سیر داستان می‌بینیم. من نظری درباره‌ی کپی بودن یا غیر کپی بودن فیلم آژانس شیشه‌ای نمی‌دهم، اما مقایسه‌ی این دو فیلم کمک می‌کند تا کمی بیشتر با فضای موجود آشنا شویم.
او افزود: برای این که ما بتوانیم درباره‌ی کیفیت بصری در تایپ قضاوت کنیم، باید اطلاعات کاملی در این زمینه داشته‌باشیم. شباهت تایپ‌ها با هم مثل شباهت انسان‌هاست. یک انسان ایرانی با یک انسان اروپایی از نظر هویت انسانی، اسکلت و موارد دیگر شباهت دارد اما تفاوت هایی هم از نظر رنگ پوست، قد، نوع زبان با یکدیگر دارند.
امامیان در ادامه با اشاره به طراحی «ادوبی عربیک» در سال ۲۰۰۸ گفت :این فونت در بسیاری از کشورها با استقبال مواجه شد. چهار سال پس از طراحی این فونت بانک سامان به رضا سالاری‌فر سفارش فونتی برای ارایه خدماتش داد و همزمان بانک اقتصاد نوین چنین سفارشی را به هیربد لطفیان داد. دو خطی که سالاری‌فر و لطفیان طراحی کردند شباهت‌هایی با خط ادوبی عربیک دارند. وجه تشابه آنها غلبه‌ی دور بر سطح است. شاید اگر فردی که به تایپ دیزاین تسلط نداشته‌باشد این دو خط ابداعی را کپی خط «ادوبی‌عربیک» بداند .اما باید در نظر گرفت که هر شباهتی دال بر کپی نیست. دلیل بیشتر شباهت‌ها را باید در موضوع سفارش و خواست مشتری در نظر گرفت. او در بخش پایانی سخنانش گفت: در طراحی تایپ دیزاین مرز بین کپی بودن و غیر کپی بودن بسیار باریک است و در حال حاضر معیار روشنی برای بررسی این موضوع در تایپ فارسی و عربی وجود ندارد.
منبع : خانه گرافیک ایران
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.